اعداد در زبان آلمانی یکی از پایه‌ای‌ترین و درعین‌حال کاربردی‌ترین بخش‌های گرامر هستند، زیرا در موقعیت‌های روزمره مانند معرفی سن و تاریخ گرفته تا بیان زمان، مقدار، ترتیب و حتی ساخت ترکیبات اسمی، نقش مهمی ایفا می‌کنند. برخلاف تصور بسیاری از زبان‌آموزان، اعداد در آلمانی تنها برای شمارش استفاده نمی‌شوند؛ بلکه ساختار و رفتار دستوری مشخصی دارند که در برخی موارد دقیقاً مانند یک صفت عمل می‌کنند و در برخی موارد کاملاً مستقل از آرتیکل ظاهر می‌شوند.
شناخت جایگاه اعداد در جمله کمک می‌کند تا زبان‌آموز تشخیص دهد چه زمانی باید از آرتیکل استفاده کند، چه زمانی حذف آن الزامی است و در چه مواردی عدد ماهیت اسمی پیدا می‌کند و رفتار متفاوتی نشان می‌دهد. بسیاری از خطاهای رایج زبان‌آموزان نیز به دلیل همین تفاوت‌هاست؛ به‌ویژه زمانی که عدد تبدیل به یک ترتیبی (Ordinalzahl) می‌شود یا در نقش یک اسم (substantiviert) به‌کار می‌رود.
در این مقاله از وبسایت زبانشناس، ساختار آرتیکل همراه با اعداد را به‌صورت کامل، مرحله‌به‌مرحله و با مثال‌های کاربردی بررسی می‌کنیم تا در پایان بتوانید به‌طور دقیق تشخیص دهید در چه شرایطی اعداد آرتیکل می‌گیرند و در چه شرایطی کاملاً بدون آرتیکل استفاده می‌شوند.
اعداد در زبان آلمانی آرتیکل دارند؟
پاسخ کوتاه این است: اعداد اصلی در زبان آلمانی معمولاً آرتیکل نمی‌گیرند؛ اما در برخی شرایط می‌توانند آرتیکل بگیرند یا حتی موظف به گرفتن آرتیکل هستند. این موضوع کاملاً بستگی به نقش عدد در جمله دارد.
به‌طور معمول، وقتی یک عدد دقیقاً در نقش شمارش (مثل: یک کتاب، سه ماشین، ده دانشجو) ظاهر می‌شود، نیازی به آرتیکل ندارد. در این حالت، عدد مثل یک مقداردهنده (Quantor) عمل می‌کند و خودش جانشین آرتیکل می‌شود:
drei Bücher = سه کتاب
zehn Studenten = ده دانشجو
اما زمانی که عدد از نقش شمارشی خارج می‌شود و به مفهوم یک «اسم» یا «صفت توصیفیِ ترتیبی» تبدیل می‌شود، شرایط تغییر می‌کند. در این موارد عدد مانند هر اسم یا صفت دیگری در آلمانی، می‌تواند با آرتیکل همراه شود. این حالت‌ها شامل موارد زیر است:
وقتی عدد به‌صورت اسم‌شده (substantiviert) استفاده شود: die Eins = نمره یک / عدد یک der Erste = نفر اول
وقتی عدد در نقش اعداد ترتیبی به کار می‌رود: der dritte Tag = روز سوم
وقتی عدد برای اشاره به یک گروه مشخص به کار می‌رود: die zwei Männer = آن دو مرد
به همین دلیل است که نمی‌توان گفت «اعداد در آلمانی همیشه بدون آرتیکل‌اند» یا «همیشه با آرتیکل‌اند». اصل مهم این است که آرتیکل زمانی وارد ماجرا می‌شود که عدد از نقش شمارشی ساده خارج شود.
تفاوت اعداد اصلی (Kardinalzahlen) و نقش آرتیکل در آنها
اعداد اصلی یا Kardinalzahlen همان اعداد شمارشی هستند: یک، دو، سه، چهار و… . این اعداد در آلمانی معمولاً نقش مقداردهنده دارند و به‌همین دلیل جایگزین آرتیکل می‌شوند. یعنی وقتی عدد در معنای دقیق شمارش به‌کار می‌رود، دیگر آرتیکل نمی‌آید:
ein Buch = یک کتاب
zwei Katzen = دو گربه
fünf Häuser = پنج خانه
در این حالت، عدد مستقیماً قبل از اسم می‌آید و ساختار جمله کاملاً روشن و بدون ابهام است. اما نکته مهم این است که اعداد اصلی زمانی که در نقش مقداردهنده هستند، هرگز آرتیکل نمی‌گیرند. اگر آرتیکل بیاید، معنی جمله تغییر می‌کند و عدد دیگر صرفاً شمارشی نخواهد بود.
چه زمانی اعداد اصلی آرتیکل می‌گیرند؟
اعداد اصلی فقط وقتی می‌توانند آرتیکل بگیرند که از نقش شمارشی خارج شوند و یکی از نقش‌های زیر را بپذیرند:
1. عدد تبدیل به اسم شود (Substantivierung)
زمانی که عدد خودش اسم شود، مانند هر اسم دیگری آرتیکل می‌گیرد:
die Eins = نمره یک
die Zwei = شماره دو تیم
eine Drei schreiben = نمره سه گرفتن
این حالت در آلمانی بسیار رایج است؛ به‌خصوص در مدرسه، ورزش و مسابقات.
2. عدد به یک گروه مشخص اشاره کند
وقتی هدف تعیین تعداد نیست، بلکه اشاره به یک گروه «معروف» یا «معین» است:
- die zwei Frauen, die wir gestern gesehen haben آن دو خانمی که دیروز دیدیم
اینجا «دو» صرفاً تعداد نیست؛ بلکه به «دو نفر مشخص» اشاره دارد، پس آرتیکل می‌آید.
3. عدد در قالب عبارت اسمی استفاده شود
مثلاً:
der Fünfer im Lotto = پنج‌تاییِ بخت‌آزمایی
die Null = صفر
جمع‌بندی کوتاه
اعداد اصلی در نقش شمارشی آرتیکل ندارند. اما در نقش اسمی یا اشاره به گروه معیّن می‌توانند آرتیکل بگیرند.
آرتیکل در اعداد ترتیبی (Ordinalzahlen)
اعداد ترتیبی یا Ordinalzahlen اعدادی هستند که «ترتیب» یا «رتبه» را نشان می‌دهند: اول، دوم، سوم، دهم، بیستم و… . این اعداد برخلاف اعداد اصلی، تقریباً همیشه مانند یک صفت رفتار می‌کنند و به همین دلیل می‌توانند آرتیکل بگیرند و مطابق جنس و حالت دستوری اسم پس از خود صرف شوند.
در آلمانی، اعداد ترتیبی با افزودن پسوندهای -te یا -ste ساخته می‌شوند:
از 1 تا 19 → پسوند -te مانند: erste, zweite, fünfte, zwölfte
از 20 به بالا → پسوند -ste مانند: zwanzigste, dreißigste
از آن‌جا که این اعداد ماهیت «صفت» پیدا می‌کنند، به همان اندازه انعطاف‌پذیر هستند و می‌توانند با انواع آرتیکل‌ها بیایند:
der erste Tag = روز اول
die dritte Frage = سؤال سوم
das fünfte Kapitel = فصل پنجم
یک نکته بسیار مهم
اعداد ترتیبی برخلاف اعداد اصلی، بدون آرتیکل هم قابل استفاده هستند؛ اما هدف جمله تعیین ترتیب است، نه مقدار.
مثال:
- Er wohnt im fünften Stock. او در طبقه پنجم زندگی می‌کند. → اینجا «im» (ترکیب in dem) آرتیکل را تأمین کرده است.
زمانی که اعداد ترتیبی الزاماً آرتیکل می‌گیرند
- وقتی نقش صفت پیش از اسم دارند این حالت رایج‌ترین کاربرد آنهاست:
der erste Platz = مقام اول
die vierte Stunde = ساعت چهارم
- وقتی عدد ترتیبی به‌صورت اسم‌شده استفاده می‌شود در این حالت آرتیکل حتماً می‌آید:
der Erste = نفر اول
die Zweite = نفر دوم (مونث)
همان‌طور که می‌بینی، نقش اعداد ترتیبی بسیار بیشتر از شمارش ساده است و فهم ساختار آرتیکل‌ها در آنها برای جمله‌سازی دقیق ضروری است.
قواعد صرف آرتیکل برای اعداد ترتیبی در حالت‌های مختلف دستوری
از آن‌جایی که اعداد ترتیبی (Ordinalzahlen) مانند صفت عمل می‌کنند، دقیقاً همان الگوی صرف صفت‌ها را پس از آرتیکل دنبال می‌کنند. بنابراین دانستن حالت‌های دستوری (Kasus) و نوع آرتیکل (معرّف، نکره، بدون آرتیکل) برای استفاده صحیح از آنها ضروری است.
در این بخش، قواعد را به ساده‌ترین و کاربردی‌ترین شکل توضیح می‌دهم و در ادامه، برای هر حالت مثال‌های کامل می‌آورم.
حالت فاعلی (Nominativ)
در حالت فاعلی، عدد ترتیبی بر اساس جنس (m/f/n) و مفرد یا جمع بودن اسم بعد از خود صرف می‌شود. قاعده کلی طبق الگوی صفت پس از آرتیکل معیّن است:
der + -e → der erste Tag
die + -e → die dritte Frage
das + -e → das fünfte Kapitel
die (جمع) + -en → die siebten Klassen
نمونه جمله‌ها:
Der dritte Besucher ist gekommen.
Die erste Aufgabe war sehr leicht.
حالت مفعولی (Akkusativ)
در حالت مفعولی، صرف دقیقاً مانند صفت پس از آرتیکل انجام می‌شود:
den + -en → den ersten Platz
die + -e → die vierte Stunde
das + -e → das zweite Buch
die (جمع) + -en → die achten Tage
نمونه جمله‌ها:
Ich kenne den ersten Gewinner.
Wir besuchen die zweite Ausstellung.
حالت داتیو (Dativ)
در حالت داتیو، همه جنس‌ها (به‌جز جمع) الگوی -en می‌گیرند:
dem + -en → dem dritten Mann
der + -en → der vierten Frau
dem + -en → dem fünften Kind
den (جمع) + -en → den siebten Spielern (+ n به اسم در جمع)
نمونه جمله‌ها:
Ich helfe dem dritten Schüler.
Wir gratulieren der ersten Gewinnerin.
حالت ملکی (Genitiv)
در حالت ملکی نیز الگوی کلی صفت پس از آرتیکل حفظ می‌شود:
des + -en (+s/es برای اسم) → des ersten Tages
der + -en → der dritten Woche
des + -en (+s/es برای اسم) → des fünften Kapitels
der (جمع) + -en → der vierten Klassen
نمونه جمله‌ها:
Das Ende des ersten Monats war erfolgreich.
Die Bedeutung der zweiten Regel ist wichtig.
نکته کلیدی و خیلی مهم
اعداد ترتیبی در آلمانی همیشه مانند صفت‌ها صرف می‌شوند. یعنی هر چیزی که درباره صرف صفت‌ها با آرتیکل یاد گرفته‌ای، دقیقاً در مورد اعداد ترتیبی صدق می‌کند.
مثال‌های کاربردی اعداد با آرتیکل در جمله
در این بخش، نمونه‌های کاملاً واقعی و کاربردی از استفاده اعداد (اعم از اصلی و ترتیبی) همراه با آرتیکل آورده می‌شود تا تفاوت‌ها و نکات گفته‌شده کاملاً روشن شود. مثال‌ها در چند گروه قرار گرفته‌اند تا هر حالت را واضح نشان دهند.
- اعداد اصلی که آرتیکل می‌گیرند (گروه مشخص)
Die zwei Männer warten draußen. آن دو مرد (مشخص) بیرون منتظرند.
Die drei Freunde kommen später. آن سه دوست (معروف برای گوینده و شنونده) بعداً می‌آیند.
Ich habe die vier Aufgaben schon gemacht. آن چهار تمرینی را که می‌دانیم، انجام داده‌ام.
→ این مثال‌ها نشان می‌دهد که آرتیکل زمانی می‌آید که «گروه مشخص» باشد نه صرفاً تعداد.
2. اعداد اصلی اسم‌شده (Substantiviert)
Die Eins ist meine Lieblingszahl. عدد یک عدد مورد علاقه من است.
Er hat eine Drei in Mathe bekommen. او نمره سه ریاضی گرفته است.
Die Null spielt im Fußball eine wichtige Rolle. عدد صفر در فوتبال نقش مهمی دارد.
→ در این حالت عدد دقیقاً مثل یک اسم رفتار می‌کند، پس آرتیکل ضروری است.
- اعداد ترتیبی با آرتیکل (نقش صفت)
Der erste Tag war sehr stressig. روز اول خیلی پراسترس بود.
Die dritte Frage ist schwierig. سؤال سوم سخت است.
Das fünfte Kapitel erklärt alles. فصل پنجم همه‌چیز را توضیح می‌دهد.
Die zweiten Schuhe sind bequemer. جفت کفش دوم راحت‌تر هستند.
→ این‌ها همان الگوی صفت + آرتیکل را دنبال می‌کنند.
- اعداد ترتیبی اسم‌شده
Der Erste hat gewonnen. نفر اول برنده شد.
Die Zweite singt sehr gut. نفر دوم (مونث) بسیار خوب می‌خواند.
Die Dritten bekommen eine Medaille. نفرات سوم مدال می‌گیرند.
→ در این حالت آرتیکل همیشه می‌آید چون عدد به اسم تبدیل شده.
- اعداد ترتیبی با حرف اضافه (حالت‌های مختلف)
Ich wohne im dritten Stock. من در طبقه سوم زندگی می‌کنم.
Sie arbeitet seit dem ersten Tag sehr fleißig. او از روز اول بسیار کوشا کار می‌کند.
Wir fahren am fünften März. ما پنجم مارس حرکت می‌کنیم.
→ ترکیب حروف اضافه + آرتیکل (im, am, dem…) باعث صرف صحیح عدد ترتیبی می‌شود.
6. ترکیبات رایج در مکالمه
Die beiden Kinder sind krank. هر دو کودک مریض هستند. (beide خودش مفهوم گروه مشخص دارد و آرتیکل می‌گیرد به‌صورت «die beiden»)
Der erste Eindruck ist wichtig. تأثیر اول مهم است.
Die zwei letzten Tickets sind verkauft. آن دو بلیت آخر فروخته شد.
نکات مهم و استثناها درباره آرتیکل اعداد
در استفاده از اعداد و آرتیکل در زبان آلمانی، چند نکته و استثنای بسیار مهم وجود دارد که نادیده‌گرفتن آنها باعث اشتباه‌های رایج در جمله‌سازی می‌شود. در این بخش تمام موارد کلیدی را یک‌جا و روشن توضیح می‌دهم.
۱. عدد “eins” تقریباً همیشه بدون آرتیکل است (به‌جز وقتی اسم شود)
عدد eins در نقش شمارشی هیچ‌وقت آرتیکل نمی‌گیرد:
- eins, zwei, drei…
اما وقتی به اسم تبدیل شود، die Eins می‌شود و آرتیکل لازم دارد:
- Er hat die Eins bekommen. نمره یک گرفت.
۲. با «اعداد دقیق» آرتیکل نمی‌آید، با «واحدهای تقریبی» ممکن است بیاید
وقتی عدد مقدار دقیق را نشان می‌دهد، آرتیکل نمی‌گیرد:
fünf Minuten
drei Personen
اما وقتی تقریب یا گروه خاص را می‌رساند، آرتیکل می‌آید:
- Die fünf Minuten, die du gewartet hast, waren wichtig. آن پنج دقیقه‌ای که صبر کردی مهم بود.
۳. عبارت‌های جمع بسته "beide" و "alle" معمولاً با آرتیکل معیّن می‌آیند
مثال:
die beiden Kinder
die alle drei Schüler
این ترکیب‌ها بار معنایی «اشاره به گروه مشخص» دارند، بنابراین آرتیکل الزامی است.
۴. زمانی که عدد قبل از یک صفت بیاید، همچنان آرتیکل ممکن است حذف شود
مثلاً برای بیان مقدار + صفت + اسم:
- drei schöne Häuser سه خانه زیبا (بدون آرتیکل)
اما اگر اشاره به «سه خانه مشخص» باشد، آرتیکل اضافه می‌شود:
- die drei schönen Häuser آن سه خانه زیبایی که می‌دانی
۵. در تاریخ، اعداد ترتیبی معمولاً با آرتیکل می‌آیند (am + Ordinalzahl)
am ersten Januar
am fünften März
در گفتار سریع ممکن است فقط عدد ترتیبی بیاید، اما ساختار استاندارد همان am + Ordinalzahl است.
۶. در بیان ساعت، عدد بدون آرتیکل می‌آید
um drei
um sieben Uhr
چون این حالت کاملاً ثابت و دستوری است.
۷. در ترکیبات خاص، آرتیکل حذف می‌شود حتی اگر گروه مشخص باشد
در برخی اصطلاحات:
Wir sind zu dritt. = ما سه نفر هستیم.
zu zweit / zu viert
اینجا هیچ‌گاه آرتیکل نمی‌آید.
۸. برخی اعداد وقتی وارد واژه‌سازی می‌شوند، دیگر آرتیکل نمی‌گیرند
مثل:
- der Vierer, der Dreier, der Fünfer اگرچه این‌ها اسم هستند، اما خود واژه آرتیکل ثابت دارد و عدد نقش واژه‌ساز دارد نه صفت.
۹. در املاک و طبقات، آرتیکل همیشه در قالب حرف اضافه ظاهر می‌شود
im ersten Stock
auf dem dritten Platz
حرف اضافه + آرتیکل، خودبه‌خود باعث صرف عدد می‌شود.
۱۰. عدد ترتیبی بعد از آرتیکل نامعین هم صرف می‌شود
- ein dritter Versuch یک تلاش سوم (معمولاً در معنای «یکی دیگر» یا «بار سوم»)
لب کلام آرتیکل در اعداد زبان آلمانی موضوعی است که در نگاه اول ساده به‌نظر می‌رسد، اما در عمل تفاوت‌های ظریفی دارد که شناخت آنها برای ساخت جمله‌های دقیق و طبیعی ضروری است. نکته اصلی این است که اعداد بسته به نقش‌شان در جمله، رفتار دستوری متفاوتی دارند. اعداد اصلی (Kardinalzahlen) معمولاً آرتیکل نمی‌گیرند، چون در نقش مقداردهنده هستند. اما اگر عدد به یک گروه مشخص اشاره کند یا به اسم تبدیل شود، آرتیکل لازم می‌شود: die zwei Männer – die Eins
اعداد ترتیبی (Ordinalzahlen) ماهیت صفتی دارند و مانند صفت‌ها با آرتیکل صرف می‌شوند. در تمام حالت‌های دستوری (Nominativ, Akkusativ, Dativ, Genitiv) دقیقاً الگوی صفت‌ها را دنبال می‌کنند: der erste Tag – den ersten Mann – im dritten Stock
استفاده درست از آرتیکل‌های معیّن، نکره و ترکیبات حرف‌اضافه + آرتیکل اهمیت زیادی دارد، زیرا همان‌ها تعیین می‌کنند عدد ترتیبی چگونه صرف شود: am fünften März – seit dem ersten Tag
موارد خاصی که همیشه باید به آنها توجه داشت شامل: عددهای اسم‌شده (die Zwei, die Null)، گروه‌های مشخص (die drei Schüler)، عبارت‌های ثابت (zu dritt) و ساختارهای تاریخ است.
اشتباهات رایج زبان‌آموزان معمولاً از عدم تشخیص نقش عدد در جمله ناشی می‌شود: آیا صرفاً «شمارش» است؟ یا «اشاره به گروه مشخص»؟ یا «نقش صفتی / ترتیبی»؟ یا «اسم‌شده»؟
وقتی این چهار حالت را از هم تفکیک کنید، تشخیص اینکه آیا آرتیکل لازم است یا نه، بسیار ساده می‌شود.
